Czym jest podatek VAT, jak go obliczyć, jakie są zasady jego działania?

Zapewne każdy słyszał określenia takie jak podatki, zeznanie podatkowe, kwota wolna od podatku czy wysokość stawki VAT. Sam podatek jest określany jako bezzwrotne, przymusowe świadczenie pieniężne na rzecz państwa. Czym dokładnie są podatki? Dlaczego jest to obowiązkowa opłata? O tym, poniżej.

Gdzie trafiają pieniądze podatników?

Podatki, a raczej pieniądze uzyskane z podatku, trafiają do budżetu państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Obywatele oraz inne osoby, na których ciąży obowiązek podatkowy, nazywane są podatnikami.

Z pieniędzy podatników są finansowane między innymi projekty rozbudowy infrastruktury czy projekty obywatelskie. Utrzymywane są także instytucje publiczne, takie jak szkoły, szpitale oraz rozbudowa i naprawa dróg publicznych. W zależności od towarów lub usług wyróżniamy kilkanaście rodzajów podatków. Do najbardziej znanych należą podatek VAT, PIT czy CIT.

Czym różnią się powyższe podatki?

PIT jest podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jest on odprowadzany od każdej osoby pracującej na umowę o pracę, zlecenie czy o dzieło. Od września 2019 roku osoby, które nie ukończyły 26 roku życia, zostały zwolnione od odprowadzania podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Zwolnienie to jedynie obowiązuje w przypadku zatrudnienia na umowę o pracę czy zlecenia.

Podatek CIT jest podatkiem dochodowym od osób prawnych. Jest to forma podatku dla firm i przedsiębiorstw.

VAT jest podatkiem od towarów i usług. Jest on naliczany każdorazowo przy zakupie sprzętu, artykułów spożywczych, budowlanych, kosmetycznych, chemicznych czy też skorzystaniu z dowolnej usługi. Stawki podatku PIT, CIT i VAT różnią się od siebie.

Stawki podatku VAT

Skrót VAT z angielskiego odnosi się do „value added tax”. W Polsce nazwa VAT jest stosowana zamiennie ze skrótem PTU, czyli podatek towarowo-usługowy lub podatek od towarów i usług. Jak każdy obowiązujący podatek, VAT ma swoje określone stawki.

Podstawową stawką VAT, która obecnie obowiązuje na terenie Polski, jest 23%. Jest to najwyższa z możliwych stawek VAT. Kolejnymi stawkami są 8%, 5% i tak zwany podatek zerowy VAT o wartości 0%. Stawki podatkowe w tym przypadku, są naliczane w zależności od zakupionego przedmiotu czy usługi. Przepisy dotyczące stosowania stawki przy naliczaniu podatku VAT, jasno określają zasady występowania wysokości opodatkowania względem podatników, towarów i usług.

VAT w wysokości 8% jest naliczana przykładowo dla dostawy towarów budowlanych, budowy, remontu czy modernizacji obiektów budowlanych objętych społecznym programem mieszkaniowym. Stawka 5% jest naliczana przy zakupie towarów takich jak owoce czy orzechy. Stawka zerowa podatku może zostać wykorzystana między innymi przy dostawie zaopatrzeniowej dla placówek publicznych.

Przepisy dotyczące podatku VAT

Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku

Ustawa z 2004 roku jest zbiorem przepisów dotyczących podatku VAT. Zawarte są w niej najważniejsze informacje dotyczące podatku VAT oraz obowiązujące stawki podatkowe. Znaleźć można w niej również zapis dotyczący podatników i płatników.

Przepisy dotyczące podatków są na bieżąco aktualizowane, a do ich zbioru trafiają coraz to nowsze zapisy. W ustawie znajdują się również artykuły, dotyczące importu, eksportu, wykonania konkretnych usług, sprzedaży czy kupna towarów. W części ogólnej znajduje się również przybliżenie określenia podatnika oraz przedsiębiorcy.

Kodeks Karny Skarbowy z dnia 10 września 1999 roku

W kodeksie karnym skarbowy znajdują się przepisy dotyczące przede wszystkim wykroczeń skarbowych. Są to czyny, które godzą w skarb państwa, uszczuplając jego budżet. Są one określane mianem przestępstw skarbowych. Informacje zawarte w kodeksie karnym skarbowym, odnoszą się nie tylko do czynów zabronionych, ale również informują, kiedy dany przepis jest stosowany i względem kogo.

W dziale pierwszym znajduje się część ogólna, która przybliża nam podstawowe pojęcia, ważne w celu zrozumienia dalszej części. Pełni ona funkcję słownika czy przewodnika. Dział drugi, nazwany częścią szczególną, zawiera zestawienie czynów karalnych. Kary występujące w przestępstwach opisanych w kodeksie to kara grzywny, kara ograniczenia wolności oraz kara pozbawienia wolności. Przykładowym czynem zabronionym jest oszustwo podatkowe. Jest to art. 56 kodeksu karnego skarbowego. Paragraf pierwszy tego artykułu brzmi następująco:

„Podatnik, który składając organowi podatkowemu, innemu uprawnionemu organowi lub płatnikowi, deklarację lub oświadczenie, podaje nieprawdę lub zataja prawdę albo nie dopełnia obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie.” (źródło: Dz.U. z 2021 r. poz. 408).

Kodeks karny z dnia 6 czerwca 1997 roku

Kodeks karny, podobnie jak kodeks karny skarbowy, składa się z kilku części. Pierwsza część ogólna, tak jak w kodeksie karnym skarbowym, służy jako przewodnik i słownik pojęć. Druga część szczegółowa stanowi wykaz czynów zabronionych i kar do nich przypisanych. Część trzecia jest powiązana ze służbą a jej nazwa to część wojskowa. Przykładowym przestępstwem w związku z podatkiem VAT jest art. 270. Paragraf pierwszy art. 270 brzmi następująco:

„§ 1. Kto w celu użycia za autentyczny podrabia lub przerabia dokument, lub takiego dokumentu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5 […]” (źródło: Dz.U.2020.1444 t.j.).

W jaki sposób fałszerstwo dokumentacji może być powiązane z podatkiem VAT?

Sposobów na fałszerstwo dokumentów jest wiele. Jednak nie każdy może zostać powiązany z podatkiem VAT. Uciekanie od odpowiedzialności opodatkowania jest najbardziej znanym przestępstwem. Podrabianie czy fałszowanie faktur VAT w celu zmniejszenia stawki ustawowej jest przestępstwem o przypisanej karze od 6 miesięcy do nawet 8 lat. Oczywiście taka forma kary jest najsurowsza z możliwych. Dla takiego przestępstwa na mniejszą skalę, sąd może wymierzyć karę grzywny, karę ograniczenia wolności lub karę pozbawienia wolności do lat 2. Fałszowanie i podrabianie faktur to nie jedyne przestępstwo kodeksu karnego w sprawie VAT. Niezafiskalizowanie zakupu lub niewydanie paragonu, również jest przestępstwem.

Jak prawidłowo obliczyć stawkę na podstawie przepisów dotyczących VAT?

Najlepszym sposobem jest skorzystanie z internetowego kalkulatora opłat. Jest on bezpłatny oraz łatwy w użyciu. Do jego skorzystania, należy jednak znać stawkę podatkową. W tym celu można zapoznać się z przepisami dotyczącymi podatku VAT. Najpewniejszym źródłem są rządowe strony internetowe lub ustawa o podatku VAT i rozporządzenia Ministra Finansów.

W przepisach znajdziemy dokładne informacje, które produkty są przypisane do konkretnej stawki oraz ewentualnie w jakim przypadku można skorzystać z ulgi podatkowej na niższe stawki VAT dla przedsiębiorców czy klientów. Odpowiednie zaklasyfikowanie stawki VAT, dla przedsiębiorcy może odegrać dużą rolę w rozwoju firmy czy prawidłowym rozliczeniom z klientami.

Stawki podatkowe VAT dla poszczególnych produktów

Dla artykułów mięsnych i podrobowych stawka VAT wynosi 5%. Taka sama stawka obowiązuje przy art. mleczarskich, jajach ptasich, miodzie naturalnym, warzywach, owocach, orzechach, zbożu i produktach zbożowych.

Na kosmetyki takie jak szampony i żele pod prysznic stawka wynosi 23%, natomiast karma dla domowego pupila jest oznaczona stawką 8%. Jeśli chcemy bliżej przyjrzeć się stawkom na podstawowe produkty nasze gospodarstwa domowego, możemy przejrzeć paragon z zakupów. Przy każdym produkcie widnieje prawidłowo przypisana stawka. Jest to dobry sposób na kontrolowanie wysokości podatku przy codziennych zakupach.

Jak działa podatek VAT?

Jak już zostało wspomniane w tekście, VAT jest podatkiem od towarów i usług. Opodatkowaniu podlegają towary i świadczone usługi. Przepisy dotyczące tej formy podatku, jasno mówią, że podatek ten jest doliczany każdorazowo do paragonu lub faktury. W związku z tym z VAT nie rozliczamy się poprzez urząd skarbowy, a obowiązek przekazania dokumentacji i finalnie rozliczenie się z podatku spoczywa na sprzedawcy danej usługi. Przedsiębiorcy doliczają podatek VAT z odpowiednią stawką do zakupu, więc klient etap rozliczenia podatku ma za sobą w chwili zapłaty.

Na podstawie wystawionych paragonów oraz faktur, przedsiębiorca rozlicza się z podatku VAT z urzędem skarbowym. Mimo tego, że to na sprzedawcy, przedsiębiorcy ciąży obowiązek rozliczenia z właściwym urzędem skarbowym, należy pamiętać, że podatek płacą klienci każdorazowo.

Wysokość podatku VAT jest różnicą kwoty brutto i netto dla danego przedmiotu czy usługi. Kwota netto, stanowi cenę samej wykonanej usługi lub zakupionego towaru. Kwota brutto, jest kwotą z doliczonym już podatkiem. Na paragonach widnieją kwoty brutto, te kwoty są opłacane przez klientów. Inaczej sprawa wygląda przy zakupach w hurtowniach na firmę. Kiedy na paragonie jest numer NIP lub w punkcie została wystawiona faktura na firmę, rozliczenie podatku odbywa się w trochę inny sposób niż w przypadku prywatnych, domowych zakupów.

Jakie towary i usługi są zwolnione z podatku VAT?

Oprócz wspomnianych już wcześniej usług, związanych z zerowym podatkiem VAT warto wspomnieć o innych przykładach takiego podatku.

Do takich usług zaliczamy między innymi usługi:

• kwaterowe w internatach i domach akademickich,
• Poczty Polskiej,
• ochrona zdrowia,
• pomoc społeczna,
• nauczanie zarówno publiczne, jak i prywatne,
• część usług kulturalnych,
• usługi ubezpieczeniowe i zarządzania funduszami inwestycyjnymi,
• usługi związane ze sportem oraz niektóre usługi szkoleniowe.

Przy imporcie towarów z zagranicy, zwolnione są również z podatku VAT towary, które zostały przywiezione w bagażu podróżującego. Warunkiem jest jednak spełnienie norm i wytycznych względem przepisów na temat towarów i ilości, jaką można zabrać ze sobą na pokład samolotu, czy przejeżdżając przez granicę samochodem.

Obowiązki podatnika VAT

Będąc podatnikiem VAT, należy zadbać o kwestie związane zarówno ze strefą prawną, jak i księgową dla danego przedsiębiorstwa.

Jeśli obrót w poprzednim roku podatkowym przekroczył w przedsiębiorstwie ponad 200 000 zł, należy je zarejestrować w urzędzie skarbowym. Jest to etap konieczny dla większych, bardziej dochodowych przedsiębiorstw lub takich, które planują się rozwinąć.

Kiedy firma została zarejestrowana, należy pamiętać o składaniu deklaracji podatkowej na czas. Jest to okres miesięczny lub kwartalny, a składanie takich deklaracji odbywają się do 25. dnia każdego miesiąca za poprzedni miesiąc, przy deklaracji miesięcznej. A także do 25. dnia miesiąca następującego po zamkniętym kwartale.

Obowiązkiem jest również wystawianie paragonów lub faktur na sprzedany towar czy świadczoną usługę oraz prowadzenie ewidencji sprzedaży. Na tej podstawie następuje rozliczenie z urzędem skarbowym. Paragony i faktury za sprzęt lub towar zakupiony od innego podatnika, również należy księgować, i w razie ewentualnej kontroli przekazać pracownikowi urzędu skarbowego. Ostatnim ważnym elementem jest przypilnowanie płatności podatkowych VAT na czas.